Dindi yenə xatirələr..

Bu gün haqqında heç bir təsəvvürüm yoxdu. Hər il eyni ayın eyni günündə babamın medallarını sinəsinə taxıb küçəyə çıxmasını başa düşmürdüm. Əli aşağı düşdükcə, daha da yuxarı qalxan medallarını sevməsi bir yana, anlamırdım ki, axı, o niyə bu tarixi 2-3 gün əvvəldən gözləyir.. Niyə üzünü səhərin gözü açılmamış təmizləyir, toya gedirmiş kimi səliqəli geyinir.. Gözlədiyi vaxt yetişəndə babamı qocaldan, amma niyəsə xatırlaya bilmədiyi “yeni” şəhərin köhnə tanışlarını axtarmağa gedir..

Babam danışırdı ki, həmin gün bütün şəhər başdan-ayağa rəngli şarlarla, güllərlə bəzədilərmiş. Qocası, cavanı, kişisi, qadını – hamı əvvəldən müxtəlif plakatlar düzəldər, rəngli kağızlardan maraqlı fiqurlar kəsər, rəngləyər, yapışdırar, öz bayramlarına hazırlaşardı. Demə, onda insanlar da rəngliymiş, fikirlər də, əllərində tutduğu şüarlar da, küçələr də, arzular da..

İndi isə o bayram tarixə çevrilib. Tarix olanlara isə bir ad qoyulur – nostalji. Yəni, nə vaxtsa yaşanan, bir də geri qayıtmayan və yalnız xatırlana bilən..

Bütpərəstlikdən “qırmızı” bayrama

Deyilənə görə, “1 may”ın kökündə bütpərəstlik dayanır. Özü də bayram təsadüfən əmək günü adlandırılmayıb. 3000 il əvvəl qədim italiyalılar ilahə Mayaya – torpaq və bərəkət himayəçisinə sitayiş edirmişlər. Hətta onun şərəfinə yazın sonuncu ayını “may” adlandırıblar.

Bu ayın ilk günündə isə şənlik və təntənəli yürüş keçirərmişlər. Qədim italiyalılar elə düşünürdülər ki, bu cür bayramın müqabilində ilahə Maya yazda onların çəkdiyi əziyyəti qiymətləndirəcək. Torpaq tez “oyanacaq”, əkin bol olacaq, il məhsuldar keçəcək.

Minilliklər ərzində formalaşan bu qədim İtaliya ənənəsi sonralar yavaş-yavaş müxtəlif ölkələrə yayılır. Avropanın xristian kilsələri bütpərəstliyin qalığı olan bu bayrama qarşı mübarizə aparırdı. 18-ci əsrin sonlarında “1 may” bayramın keçirilməsi, demək olar ki, tamamilə qadağan olunur.

“1 may” 19-cu əsrin sonunda ikinci baharını yaşayır. Yenidən doğulan bu bayram insanlar üçün tam fərqli anlam daşıyır..

“Zəhmətkeş” Çikaqo

“1 may sizə nə deyir?” sualını ətrafınızdakı insanlara versəniz, əksəriyyətin cavabı belə olacaq: “SSRİ-nin tərkibində olan 15 respublikanın zəhmətkeşlərinin həmrəyliyi günüdür”. Bəs, məlumatınız var ki, sosialist ruhlu bu “qırmızı bayram”ın kökü Amerikaya gedib çıxır? Daha dəqiq desək, hər şey 1886-cı ildə Çikaqoda başladı..

Nə az, nə çox düz iki əsr əvvəl “Yeni torpaq”da insanların bu günkü “amerikasayağı arzuları” yoxdu. İllik gəliri 300 dollar olan orta təbəqəli işçinin müasir Amerika ağlının ucundan belə keçmirdi. Hələ üstəlik, az əmək haqqı müqabilində 15 saatlıq iş günü də vardı. O dövrlərdə ABŞ Konqresində belə bir ifadə tez-tez işlədilirdi: “Sənayenin inkişafı yolunda insanlar ölməlidir”.

Nəhayət, bir gün Çikaqo fabriklərinin birində fəhlələr heyvan yerinə qoyulmaqdan bezirlər. İş vaxtının 8 saata qədər azaldılmasının tələb ilə nümayişə, etiraz aksiyasına başlayırlar. Fabriklər tətil elan edir və nümayiş 4 gün çəkir. Nəticədə, yüzlərlə etirazçı həbs edilir, 6 fəhlə öldürülür, 50-i isə yaralanır. Nümayiş rəhbərləri - Parsons, Şpis, Enqel, Fişer 1887-ci ildə həbs olunurlar və ölüm hökmü alırlar. Rəhbərlərin edamı, mətbuatın onları “dövlətin gəmiriciləri” kimi təqdim etməsi, anarxist ittihamları fəhlələri dayandırmır..

Nəticədə, 1889-cu ilin iyulunda Parisdə II Beynəlxalq Konqres mayın 1-ni “8 saatlıq iş günü uğrunda beynəlxalq mübarizə günü”, eyni zamanda, “Dünya proletar dövlətlərin beynəlxalq həmrəyliyi günü” elan edir.

SSRİ-yə gəlincə..

Rusiya İmperiyasında bu bayram 1890-cı ildən qeyd edilir. “Qırmızı bayram”ı Rusiyaya gətirən səbəb isə Polşada fəhlələrin 1 may çıxışları olur. Bayram imperiya ərazisinə ayaq basar-basmaz, ona siyasi don geyindirilir. Nəticədə, Rusiyada hər kəs 1 mayı kommunist günü kimi qəbul edir. Hətta onların şüarları da kommunistsayağı olur: “Kapitalistlərə daloy!”.

1990-cı ilə qədər bu bayram “Dünya zəhmətkeşlərinin beynəlxalq həmrəyliyi günü” kimi qeyd edilirdi. Günümüzdə isə “may bayramı” artıq əvvəlki siyasi donunu itirib . Hər kəs tərəfindən “Əmək və Yaz günü” kimi qəbul edilir.

Nə var, keçmişdə var

Avropanın bir çox ölkələrində 1 may tamamilə fərqli anlamda başa düşülür. Məsələn, İspaniyada mayın 1-i gül bayramı kimi qeyd olunur və hər il sevgililər bir-birlərinə gül bağışlayırlar.

Almaniyada taa qədimdən may bayramı (Maifeiertag) şən əhval-ruhiyyə ilə keçirilir. Həmin gün küçədə kimisi oynayır, kimisi oxuyur, kimisi də yarmarkalarda cibinə münasib olan hədiyyələr alır. Almanlara görə, bu bayram yazın gəlişinin, təbiətin oyanışının, yeni həyatın başlanmasının “elçisidir”. Hər il mayın 1-i Almaniyada hamı evini həm xaricdən, həm də daxildən güllərlə bəzəyir. Niyyət edilir ki, bu yaz xeyir, bərəkət, sağlamlıq, uğur, var-dövlət gətirsin. Gecə ocaq qalanır, onun ətrafında almansayağı yallı gedilir, ocağın üstündən tullanırlar. Gecənin sonunda “May kralı” və “May kraliçası” seçilir.

Qədim yunanlarda da 1 mayla bağlı maraqlı adətlər vardı. Məsələn, ilin bu günü müqəddəs şam ağacı Attisanın (Yer anası – Kibelanın əri) üzərinə yunla zolaqlar çəkərmişlər. İnanardılar ki, bu yolla o, yenidən diriləcək. Attisa ağacını təntənə ilə məbədə aparar, yürüş ərzində həmin ağacın ətrafında rəqs edərdilər. Bu bayram sonralar Xilariya adı ilə tanındı.

Ağacları bəzəyin

Qoy, arzunuz çin olsun!

Qədim italiyanlar çiçək və yaz ilahəsi Floraya sitayiş edirdilər. Onun şərəfinə hər il mayın 1-də Florialiya adlı festival keçirilərdi. Zəncirə gülü ilə onun bütü bəzədilər, ətrafında rəqqaslar oynayar, onu mədh edən mahnılar oxunardı. Fikirləşirdilər ki, bu cür festival, ilahənin xoşuna gələcək və onların ili uğurlu olacaq. Müasir dövrdə isə oğlanların sevdikləri qızlara serenada oxuması 1 may bayramının onurğa sütunlarındandı.

İngiltərə bu festivalla orta əsrlərdə tanış oldu. Mayın 1-də kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan ingilislər gül dərmək üçün səhər tezdən durardılar. Sonra tarlada, ya da zəminin ortasında iri “May ağacı”nı qurardılar. Bunu adətən tozağacından düzəldər, üstünü çiçəklərlə bəzəyərdilər. Kənd adamları “May ağacı”nın ətrafında oxuyar, oynayardılar. Hamı qırmızı kostyum geyinər, yaxasına isə zınqırov asardı. Kəndin ən yaxşı qızı “May kraliçası” seçilərdi. Yelizavetanın vaxtında kral Robin Qud, kraliça Meyd Merian adlandırılırdı. Onu da deyək ki, puritanlar bu bayramı sevmirdilər. Daim çalışırdılar ki, “may bayramı”nın keçirilməsi qadağan edilsin. Günümüzdə mayın 1-də Londonda uşaqlar qapı-qapı gəzib topladıqları gülləri satırlar. Yığdıqları pulu xeyriyyə cəmiyyətlərinə, fondlara bağışlayırlar.

Fransızlar üçün may “Müqəddəs Mariya”nın ayıdır. Hər il mayın 1-də onun şərəfinə təntənəli yürüş keçirilir. Festivalda quyruğuna gül bağlanmış inək əsas fiqurdur. Yürüş iştirakçıları ona toxunmaq üçün bir-birləri ilə yarışırlar. Onlar inanır ki, inəyə toxuna bilsələr, bu, onlara uğur gətirəcək. Həmin günün səhəri də isti süd içmək xeyirə yozulur.

Qazaxlar üçünsə 1 may “qazax xalqının birliyi” günüdür.